باز نشر یکی دیگر از مکالمات تاریخی شاه با علی امینی

پایگاه اطلاع رسانی انقلاب اسلامی وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در سال 1373 متن گفتگوی تلفنی محمد رضا شاه  با علی امینی نخست وزیرشاه را به نقل از ماهنامه پیام امروز منتشر ساخت بدلیل اهمیت موضوع های مطرح شده در این مکالمه تلفنی باردیگر بازنشر گردید 

 63 روز پیش از سقوط یک سند تاریخی انتشار نیافته از مکالمات تلفنی دکتر امینی با شاه و شخصیتهای سیاسی در تاسوعای 57 سال 1357  با گذشت شانزده سال از سقوط رژیم سلطنتی در ایران، با وجود آن که صدها کتب، هزاران مقاله و خاطره و گزارش درباره این رویداد بزرگ تاریخ معاصر نوشته شده و از همین رهگذر انقلاب اسلامی ایران بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بزرگترین حادثه نیمه دوم قرن بیستم نام گرفته است، هنوز زوایایی وجود دارد که بازگشایی آن بر اطلاعات موجود می‌افزاید و زمینه‌های روشنگری بیشتر را به وجود می‌آورد.

 متنی که می‌خوانید از مکالمات تلفن خانه دکتر امینی ضبط شده، در روز 19 آذر 1357 که راه‌پیمائی باشکوه تاسوعا صورت پذیرفت. از مکالمات برمی‌آید که امینی در ملاقاتی با شاه از او خواسته بود که علیرغم مشاوران تندرو خود بگذارد تا تظاهرات به آرامی صورت پذیرد و نیروهای ارتشی مستقر در خیابان‌ها مانع مردم نشوند تا فرصتی برای تامل و مذاکره پیش آید.

امینی به این ترتیب نظر گروهی از سیاستمداران میانه‌رو را به شاه منتقل کرده بود. مکالمات امینی با شاه و پس از آن با گروهی از افراد مختلف جز آن که از هم‌ پاشیدگی، بی‌تصمیمی و سراسیمگی اردوی طرفداران رژیم را نشان میدهد، پرده از نوعی سیاست‌بازی و پشت‌هم‌اندازی‌هایی برمی‌دارد که پس از مشروطیت حاکم بر فضای سیاسی ایران بوده است.

شاید از واکنشهای گفتگوکنندگان بتوان آن سوی ماجرا، یعنی پویایی انقلاب را دید. جز اینها واقعیت دیگری نیز از لابه‌لای گفتگوها بیرون می‌زند و آن نقش اطلاعات در مسائل سیاسی و تصمیم‌گیری‌هاست. شاه، به جهت آن که هنوز سازمان‌های اطلاعاتی او نیمه جانی داشتند از اخبار و عکسهایی سخن می‌گوید که به دست او رسیده، دیگران همه در جستجوی اطلاعاتند و شاید بتوان گفت اهمیت دکتر امینی که هم می‌تواند با شخصیت‌هایی از اردوی مخالفان سخن بگوید و هم طرف مشورت شاه و تیمساران واقع شود در آن است که هر دو گروه او را تا اندازه‌أی مطلع می‌بینند و اطلاعات او از همین مکالمات و گفتگوها به دست آمده است.

روز تاسوعای سال 57 روز مهمی در انقلاب بوده است که پیداست هیچ یک از طرفهای مکالمه اهمیت واقعی آن را در نمی‌یابند. فقط شاه است که وقتی با وحشت و نگرانی از فردا سخن می‌گوید، گویی حدس میزند که این تظاهرات در عاشورا رنگ دیگری میگیرد و در روزهای بعد به سقوط او می‌انجامد.

 در حاشیه مکالمات ضبط شده، گفتگوهای مستخدم خانه امینی با نزدیکان خود گویا چهره مردمی انقلاب است. شوری که در جان مردم است که کفش خود را به دیگری می‌دهند و پابرهنه می‌آیند و وقتی از ماجرا سخن می‌گویند، بیشتر از آن که سیاسی باشد "عاشقانه" است.

 "پیام امروز" همزمان با هفدهمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، با چاپ متن این مکالمات، تصویری هر چند کوتاه، اما گویا، از وضعیت رژیم سلطنتی 63 روز پیش از فروپاشی در برابر چشم خوانندگان خود می‌گشاید.

چگونگی دستیابی به این نوار خود نیز حکایت جداگانه‌‌أی دارد که به سبب محدودیت صفحات، شرح آن را به فرصتی دیگر موکول می‌کنیم. اما در همین جا یادآور می‌شویم در صورتی که افراد به اسناد و مدارکی دسترسی دارند که می‌تواند بخشی از زوایای تاریخ انقلاب به حساب آید، "پیام امروز" آماده چاپ آن است و اگر تمایل داشتند نام صاحبان آن اسناد و مدارک نزد ماهنامه محفوظ خواهد ماند.

 نکته آخر آن که، در پیاده کردن این نوار که یک سند تاریخی به حساب می‌آید فقط اصلاحات بسیار جزئی آن هم صرفا به این دلیل که خواندن متن کتبی مکالمات محاوره‌أی آسانتر شود، انجام شده است. چند گفتگوی کاملا بی‌اهمیت، از جمله گفتگوهای خصوصی بین مستخدمان منزل دکتر امینی با افراد خانواده و نیز دو عبارت زننده که ارزش و اهمیت سیاسی نداشتند، حذف شده است.

نوار از اواسط مکالمه شاه و امینی آغاز میشود. گویا، شاه خود به امینی تلفن کرده، آن هم پس از دریافت گزارش‌ها و عکسهایی از راه‌پیمائی آن روز (تاسوعا) شاه، آشکارا، خودباخته و مستاصل است. او مدام از نگرانی خود برای فردا می‌گوید. امینی که در پیشنهاد نرمش نیروهای ارتشی با مردم نقش داشته، بیشتر تاکید را بر وجود آرامش قرار می‌دهد و قصد دارد با بزرگ کردن این موضوع، به شاه بفهماند که از این را بیشتر به هدف می‌رسد. شاه، با فاصله و جویده سخن می‌گوید، امینی تند و تند حرف می‌زند.

متن گفتگوی شاه با امینی :

شاه: قطعنامه را چکار می‌کنید؟

امینی: بله؟

 شاه: قطعنامه.

 امینی: قطعنامه را منتشر کرده‌اند. اعلامیه [امام] خمینی را گویا ظاهرا خوانده‌اید. حالا شاید به عرضتان رسانده‌اند.

شاه: یک هجده ماده‌أی من شنیده‌ام.

 امینی: بله، یک چیزی بنده اجمالا شنیده‌ام. خیلی ملایم بود و هیچ چیز زننده‌أی تویش نیست.

 شاه: چرا دیگه!

امینی: بله؟

شاه: چرا دیگه؟

امینی: عدالت را عرض می‌کنم.

 شاه: نخیر حکومت اسلامی و فلان و...

امینی: عدالت اسلامی: بنده تکست آن را به طور کلی میدانم. ولی هیچی تویش از حکومت اسلامی نیست. عدالت اسلامی است. و عرض می‌کنم اینجور چیزها. که عرض می‌کنم کلیاتی است. اینها همه در قانون اساسی است و چیزی بر خلاف آن محتوا ندارد.

شاه: ‌چرا دیگه. گفته‌اند که ما بر جای نخواهیم نشست تا براندازی فلان و بساط و…

امینی: این را بنده ندیده‌ام.

 شاه: چرا.

 امینی: آنجا ظاهرا خوانده‌اند و چیز زننده‌أی ندارد. مطلقا. حالا تکستهای اصلی را ببینید. ولی قدر مسلم آرامش برقرار شد و رفع شد و خیلی خوب بود.

 شاه: خب، خب، نتیجه‌گیری چیه؟

 امینی: خب، نتیجه‌گیری که حالا بالاخره شرفیاب می‌شویم که بایستی بالاخره خب، اینهایی که خواست مردم است، خواست اعلیحضرت هم هست دیگر، انجام می‌فرمایند. (سکوت) حالا عجالتا این آرامش فردا هم برگزار شود که خودش تست خوبی است.

 شاه: ولی تمام سرتاسر مملکت آرام بوده.

امینی: الحمدالله، آرام بود. خب، اینجا هم آرام بود. به هر صورت تظاهراتی آرام بوده (سکوت) بنابراین این که عرض می‌کنم خدمتتون. واقعا اسباب نگرانی نیست. بود تا حدودی، اما الحمدالله به خیر گذشت. شاه: حالا فردا اگر همین بساط را در بیارن، قطعنامه صادر بکنند و فلان و...

امینی: قطعنامه‌اش که تاثیری ندارد. توی تکیه هم بگویند، توی خانه هم ممکن است بگویند. این مهم نیست قربان. مهم این است که خب، تظاهراتشان را می‌کنند. بالاخره یک عقده‌أی خالی می‌شود، خب، نتیجه‌گیری‌اش هم این که بالاخره دولت باید یک اقداماتی بکند در جهتی که خواسته مردم باشد.

شاه: خب، اینها را قبلا هم گفته‌اند و تکرار است. (سکوت)

امینی : نخیر، من منظورم این است که الحمدالله به خوبی برگزار شد. (سکوت)

 شاه: ما هم البته تمام عکسهای اینها را داریم‌ها.

امینی: بله، بله، بله.

شاه: باید، م‌م… چون میدان شهیاد پر نشد.

 امینی: نه قربون، پر بود. آن قدر پر بود که ملت به آنجا نرسیدند. این همه جمعیت… خود میدان شهیاد به قدری پر بود که ملت به آنجا نرسیدند. همان وسط راه ماندند و برگشتند.

 شاه: بله، البته خوب، این هم…

 امینی: از چند جای مختلف. به خاطر نظم، به هر حال… باید واقعا تحقیق کنم و ببینم که چه بوده. خیلی خوب بوده، جمعیت خیلی زیاد بود. هر محله‌أی را هم اگر حساب بفرمائید، خیلی بیش از اینهاست، قربان. (سکوت) به هر حال قرار بود برگزار شود و با آرامش برگزار شد. حالا تعداد و رقم را نمی‌توان به طور مشخص گفت. به عقیده یک عده‌أی شاید یک میلیون بوده.

شاه: به طور دقیق روی عکسبرداریهای که ما کردیم، فوقش بین سیصد تا چهارصد هزار نفر بوده. امینی: نخیر قربون، نخیر، غیرممکن است. هر محله، تمام خانواده‌ها پنج شش نفر راه افتادند. خیلی بیش از اینها بوده، خب، خارجیها عکسبرداری کردند. فیلمبرداری کرده‌اند. مشخص است.

شاه: بله

امینی : الحمدالله اعلیحضرت آن نگرانی که داشتند، نشد.

 شاه: خب، حالا فردا را هم باید ببینیم.

 امینی: فردا هم انشاءالله همین طور خواهد شد. هیچ دلیلی ندارد جور دیگری باشد.

شاه (تند و سریع و عصبی): فردا قصد دارند همین کار را تکرار بکنند؟

امینی: بنده تعقیب می‌کنم ببینم فردا را چکار می‌کنند. خود آقای (…) صحبت کنند. چون به هر حال جنبه روحانی آن زیادتر از قسمت دیگرش بوده. (سکوت) چون شعارها شعارهای اسلامی بوده.

شاه: آخه رئیس ما، لیدر ما، فلان کس ا ست...

 امینی: خب، اینها را بگویند. قبلا هم گفته‌اند. هیچ تازگی ندارد. بچه‌های توی محله هم اینها را گفته‌اند.

 شاه (غمگین): بله.

امینی با دلگرمی: نخیر

 شاه: خب، حالا ببینیم فردا چه می‌شود.

امینی:انشاءالله فردا به خیر می‌گذرد.